Meksika'da Hangi Dilleri Konuşuyor?
Meksika Dillerinin Kökeni
Bugün Meksika nüfusunun büyük çoğunluğu İspanyolca bilmesine rağmen, ülkenin orijinal dilleri Amerikan veya yerli. Bu yerli dillerin birçoğunun kökeni, yaklaşık 5.000 yıl öncesine dayanan dilsel verileriyle birlikte Meso-Amerikan dilidir. M.Ö 2.000’den önce Mesoamerica, 3 ana dil ailesi üreten Arkaik dönemdeydi: Maya, Mixe-Zoquean ve Oto-Manguean. Olmec medeniyetinin M.Ö. 2000 yıllarında başlamasıyla birlikte, birçok insan bölge boyunca göç etmeye ve dillerini de onlarla birlikte almaya başladı. Olmec Mixe-Zoquean ailesinden, Oto-Manguean dili Orta Meksika’ya dağılmış ve Maya dili konuşmacıları kuzeye göç ettikçe çeşitlenmeye başladı. Olmec medeniyetinin düşüşüyle birlikte, diğer uygarlıkların yükselişi, onlarla birlikte ailelerini, Uto-Aztecan gibi getirmek ve diğer dilleri daha da geliştirmek geldi. Aztek, Mixtec ve Zapotec gibi bazı medeniyetler iktidarda kaldı ve konuşulan dili iktidar bölgelerinde etkiledi. Bu dillerden bazıları bugün konuşulmaya devam ediyor.
Meksika'nın Yerli Dilleri
Meksika'nın en yaygın konuşulan yerli dili Nahuattır. Bu dil, araştırmacıların ABD'nin güneybatı bölgesinden geldiğine inandığı Uto-Aztek ailesine aittir. MS 500 civarında, dilin konuşmacıları Orta Meksika'ya göç etti. Yaklaşık 100 yıl sonra Nahuatl, Aztek İmparatorluğu tarafından kullanılan bölgenin en güçlü dili haline geldi. İspanyol sömürgecilerin gelişiyle birlikte, Nahuatl yavaş yavaş baskın dil olarak konumunu kaybetti. Bugün 1.376.026 dili konuşmaya devam ediyor, % 14.9'u tek dilli. Kadınlar, tek dilli nüfusun çoğunluğunu oluşturuyor. Dil Hidalgo, Guerrero, San Luis Potosi, Puebla ve Veracruz eyaletlerinde duyulabilir.
Maya olarak adlandırılan Yucatec Maya dili, Maya diline aittir ve temel olarak Yucatan Yarımadası'nda konuşulur. 5.000 yıllık dil ailesinden biri olan Proto-Mayan'dan geliyor. Bu konuşmacılar MÖ 1.400 civarında Yucatan Yarımadası'na göç ettiler. Zamanla, Olmec gibi diğer büyük medeniyetlerle birlikte var olan güçlü bir medeniyet haline geldiler. 9. yüzyıl civarında, imparatorluk çökmeye başladı, ancak Yucatan bölgesinde büyük bir Maya nüfusu varlığını sürdürdü. Bugün yaklaşık 759.000 insan, özellikle Yucatán, Quintana Roo ve Campeche eyaletlerinde dili konuşmaya devam ediyor.
En çok konuşulan üçüncü yerli dil, daha önce bahsedilen Oto-Manguean ailesine ait olan Mixtec'tir. Bu dil, günümüzde Oaxaca, Puebla ve Guerrero bölgesinde ve La Mixteca olarak da adlandırılan bölgede büyüdü. Mixtec kültürü, Kolomb öncesi zamanlardan beri var olmuştur ve Zapotec kültürünün ana rakibi olmuştur. Mixtec, 11. yüzyılda iktidara geldi, ancak İspanyolların gelişiyle düştü. Bugün 423.216 kişi dili konuşuyor.
Meksika'da Yabancı Diller
Meksika, yüzlerce yıldır büyük bir göçmen destinasyon ülkesi olmuştur. Göçmenler çoğunlukla Avrupa, ABD, Latin Amerika ve Asya'dan geliyorlar. Birçoğu yabancı doğuyor, diğerleri ise göçmenlerin torunları. Yanlarında getirmişler ve birçoğu anadillerini konuşmaya devam ediyorlar. Bunlar: İngilizce, Almanca, Yunanca, İtalyanca, Arapça, Fransızca, Portekizce, Çince ve Japonca.
Meksika'da Soyu Tükenmekte Olan Diller
Hükümet neredeyse yalnızca İspanyolca kullanıyor olsa da, teknik olarak Meksika'nın resmi dili değil. Aslında, ülke anayasası ülkeyi çok dilli olarak tanımlar, yerli halkın dillerini kullanma ve koruma hakkını tanır ve iki dilli eğitimi teşvik eder. Ek olarak, hükümet yerli halk dilleri olarak 62 yerli dili tanıyarak Dil Hakları Yasası'nı çıkardı. Yerli dilleri korumak ve desteklemek için bu çabaya rağmen, birçoğu bugün tehlike altında. İspanyolca, atalarının dilini atıp genç kuşaklarla topluma hükmetmeye devam ediyor. Bu, dolaylı olarak sınıfçı tavırlar, “modern kültüre” özümseme baskıları ve birçok yerli halkın sosyoekonomik durumu ile teşvik edilir. Bugün, en az 21 dil kritik tehlike altında olarak listelenmiştir, 38 tanesi kesinlikle tehlike altındadır, 32 tanesi tehlike altındadır ve 52'si savunmasız olarak kabul edilmektedir.
Meksika'da Hangi Dilleri Konuşuyor?
| rütbe | Dil | Hoparlörler |
|---|---|---|
| 1 | Nahuatlı (Nahuatlı, Nahuat, Nahual, Macehualtlahtol, Melatahtol) | 1376026 |
| 2 | Yucatec Maya (Maaya t'aan) | 759000 |
| 3 | Mixtec (Tu'un sávi) | 423216 |
| 4 | Zapotec (Diidxaza) | 410901 |
| 5 | Tzeltal Maya (Winn Artel) | 371730 |
| 6 | Tzotzil Maya (Batsil k'op) | 329937 |
| 7 | Otomí (Hñä hñü) | 239850 |
| 8 | Totonac (Tachihuiin) | 230930 |
| 9 | Mazatec (Ha shuta enima) | 206559 |
| 10 | Ch'ol (Maya) (Winik) | 185299 |
| 11 | Huastec (Téenek) | 149532 |
| 12 | Chinantec (Tsa jujmí) | 125706 |
| 13 | Mixe (Ayüük) | 115824 |
| 14 | Mazahua (Jñatho) | 111840 |
| 15 | Purépecha (P'urhépecha) | 105556 |
| 16 | Tlapanec (Me'phaa) | 98573 |
| 17 | Tarahumara (Rarámuri) | 75371 |
| 18 | Amuzgo (Tzañcue) | 43761 |
| 19 | Chatino (Cha'cña) | 42791 |
| 20 | Tojolab'al (Tojolwinik otik) | 43169 |
| 21 | Popoluca (Zoquean) (Tuncápxe) | 54004 |
| 22 | Chontal de Tabasco (Yokot t'an) | 43850 |
| 23 | Huichol (Wixárika) | 35724 |
| 24 | Mayo (Yöreme) | 32702 |
| 25 | Tepehuán (O'dam ve Ódami) | 31681 |
| 26 | Trique (Tinujéi) | 24491 |
| 27 | Cora (Naáyarite) | 17086 |
| 28 | Popoloca (Oto-manguean) | 18926 |
| 29 | Huave (Ikoods) | 15993 |
| 30 | Cuicatec (Nduudu yu) | 12610 |
| 31 | Yaqui (Yoem Noki veya Hiak Nokpo) | 14162 |
| 32 | Q'anjob'al | 10833 |
| 33 | Tepehua (Hamasipini) | 10625 |
| 34 | Pame (Xigüe) | 9768 |
| 35 | Mam (Qyool) | 8739 |
| 36 | Chontal de Oaxaca (Slijuala sihanuk) | 5534 |
| 37 | Chuj | 2143 |
| 38 | Tacuate (Mixtec de Santa María Zacatepec) (Tu'un Va'a) | 2067 |
| 39 | Chichimeca jonaz (Úza) | 1987 |
| 40 | Guarijío (Warihó) | 1905 |
| 41 | Chocho (Runixa ngiigua) | 1078 |
| 42 | Pima Bajo (Oob No'ok) | 836 |
| 43 | Q'eqchí (Q'eqchí) | 835 |
| 44 | Lacandón (Hach t'an) | 731 |
| 45 | Jakaltek (Poptí) (Abxubal) | 584 |
| 46 | Matlatzinca / Ocuilteco (Tlahuica) | 522 |
| 47 | Seri (Cmiique iitom) | 518 |
| 48 | Ixcatec | 406 |
| 49 | K'iche' | 286 |
| 50 | Kaqchikel | 230 |
| 51 | Paipai (Jaspuy pai) | 221 |
| 52 | Cucapá (Kuapá) | 206 |
| 53 | Mototzintleco (Qatok) | 186 |
| 54 | Kumiai (Ti'pai) | 185 |
| 55 | Pápago (O'odham) | 153 |
| 56 | Kikapú (Kikapoa) | 144 |
| 57 | Ixil | 108 |
| 58 | Cochimí (Laymón, mti'pá) | 96 |
| 59 | Kiliwa dili (Ko'lew) | 55 |
| 60 | Aguacatec | 27 |
| 61 | Diğer diller | 337 |
